اهداف بعثت پیامبر (ص)

---

جهان در آستانة بعثت حضرت رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در انحطاط و بحران شگفت انگیزی قرار داشت. جهالت، غارتگری، ظلم و ستم، تضییع حقوق ضعیفان و محرومان، فساد و بی بند و باری، تبعیض و ناعدالتی، نگرانی و دلهره، دوری از اخلاق و انسانیت، تمام جوامع بشری را در آن روزگار فرا گرفته بود.
در این میان منطقة جزیرة العرب و به ویژه شهر مکه از منظر فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، پایین­ترین و بدترین وضع را تحمل می­کرد. خضوع اعراب جاهل در مقابل چوبهای خشکی که به صورت بت درست شده بود و اهالی مکه در مقابل آن اجسام بی­جان قربانیها کرده و استمداد می­طلبیدند، هر انسان فهمیده و عاقلی را به تعجب و تأسف وا می­داشت. زنان نه تنها از حقوق اساسی خود محروم بودند، بلکه همانند کالای بی­جان خرید و فروش می­شدند و... .
خداوند متعال در آیات وحیانی خویش به برخی از ناهنجاریها و آداب غیر انسانی و جاهلانة آن روز اشاره کرده و می­فرماید: قُلْ تَعالَوْ اَتْلُ ما حَرّمَ رَبُّکُم عَلَیْکُمْ اَلاّ تُشْرِکوا بِهِ شَیْئاً وَبِالْوالِدَیْنِ إحْساناً وَلاتَقْتُلوا أوْلادَکُمْ مِنْ إمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَإیّاهُمْ وَلاتَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ وَلاتَقْتُلوا النَّفْسَ الَّتی حَرَّمَ اللهُ إلاَ بِالْحَقِّ ذلِکُمْ وَصّیکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلونَ;[1]؛ «بگو: بیایید آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده است ‌[برایتان] بخوانم: اینکه چیزی را شریک خدا قرا ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید. فرزندانتان را از ترس فقر نکشید. ما شما و آنها را روزی می­دهیم. و به کارهای زشت نزدیک نشوید چه آشکار و چه پنهان. و انسانی را که خداوند محترم شمرده به قتل نرسانید مگر به حق [و از روی قانون الهی]. این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش کرده، شاید درک کنید.»
وَلاتَقْرَبوا مالَ الْیَتیمِ إلاّ بِالَّتی هِیَ أحْسَنُ حَتّی یَبْلُغَ أشُدَّهُ وَأوْفوا الْکَیْلَ وَالْمیزانَ بِالقِسْطِ، لانُکَلِّفُ نَفْساً إلاّ وُسْعَها وَإذا قُلْتُمْ فَاعْدِلوا وَلَوْ کانَ ذا قُربی وَبِعَهْدِ اللهِ أوْفوا ذلِکُمْ وَصّیکُمْ بِهِ لَعَلّکُمْ تَذَکَّرونَ [2]؛ «و به مال یتیم جز به بهترین صورت [و برای خدمت به او] نزدیک نشوید تا به حد رشد خود برسد، و حق پیمانه و وزن را به عدل و دادگری رعایت کنید. ما هیچ کس را به بیش از توانائی و قدرتش وادار نمی­کنیم. هنگامی که [در مقام داوری یا شهادت] سخنی می­گوئید، عدالت را مد نظر قرار دهید حتی اگر در مورد نزدیکان شما باشد، و به پیمانهای خداوند وفادار باشید. اینها مواردی است که خداوند شما را به آن سفارش می­کند، تا شاید پند گیرید.»
خداوند متعال در این آیات از رسمهای باطل و غیر اخلاقی دوران جاهلیت خبر داده و به موضوعات غیر انسانی رایج، از جمله شرک و بت­پرستی، آزار پدر و مادر، کشتن فرزندان، ارتکاب اعمال زشت و فساد انگیز، کشتن افراد بی­گناه، تجاوز به اموال یتیمان، بی­عدالتی در توزیع اموال و امکانات عمومی، پایمال کردن حقوق دیگران، عهد شکنی و نادیده انگاشتن پیمانها و قوانین اجتماعی می­پردازد و در عین حال راهکارها و دستورات سازنده­ای در این زمینه به مسلمانان ارائه می­کند.
ناگفته پیداست که برخی از علل و انگیزه­های بعثت پیامران الهی نیز در این آیات مطرح شده است که عدالت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی از جملة آنهاست. در روایتی از اوضاع نابسامان عربستان در آستانة بعثت نبوی ـ صلّی الله علیه و آله ـ آمده است: روزی قیس بن عاصم به نزد حضرت رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ آمده و عرضه داشته: یا رسول الله! من در ایام جاهلیت هشت دختر خود را زنده به گور کرده­ام، حالا چه کنم؟ پیامبرـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: در مقابل هر دختر یک برده آزاد کن![3]
در روایت دیگری آمده است: هنگامی که قیس یکی از موارد زنده به گور کردن دخترانش را در حضور رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ شرح داد، رسول مهربان الهی در حالی که از شدت تأثر حلقه­‌‌‌‌های اشک بر گونه­های مبارکش می­لغزید، از سنگ دلی و قساوت آن مرد جاهل تعجب کرده و به یارانش فرمود: «إنَّ هذهِ لَقَسْوَةٌ وَمَنْ لایَرْحَمْ لایُرْحَمْ؛‌ این [عمل] سنگدلی است و هر کس رحم نداشته باشد، مشمول رحمت ‍‍‌‍‍[الهی] نخواهد بود».
بنابراین جهان در آستانه بعثت، غرق در انواع خرافات، افکار و اندیشه­های جاهلانه بود و شاید در آن روزگاران در هیچ جای عالم خرافه پرستی و بی­بند و باری و رواج مفاسد اجتماعی مثل منطقة جزیره العرب نبود. مردم آن عصر بدون آنکه خود متوجه باشند، نیاز شدیدی به امور معنوی، اخلاقی و انسانی داشتند ودر آتش ناعدالتی، نابرابری و تضییع حقوق انسانی می­سوختند. در این فرصت برخی از علل و عوامل بعثت انبیاء را _ که در رأس آن بعثت رسول گرامی اسلام قرار دارد _ مرور کرده و به موارد اهم آن اشاره می­کنیم:
1 . انقلاب ارزشها
بعد از بعثت رسول گرامی اسلام، اصول و ارزشهای جاری در جامعه که علیه مصالح دنیا و آخرت مردم بود، به ارزشهای انسانی و الهی تبدیل شد. خرافه پرستی به حقیقت­یابی، جنگ و خونریزی و ناعدالتی به قسط و عدل و مساوات بدل گردید و انسانهای در ظاهر پایین درجه، به افرادی مورد اعتماد و دارای منزلت اجتماعی والائی تبدیل شدند. تمام قوانین و ملاکهای ظاهری و مادی جای خود را به معیارهای ارزشمند و متعالی داد.
آری بعثت پیامبرـ صلّی الله علیه و آله ـ ارزشهای ضد انسانی را دگرگون کرد و تمام رسمهای ایام جاهلیت، به قوانین عادلانة اسلامی تبدیل شدند. رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ بیشترین تلاش خود را در تحول افکار عمومی متمرکز کرده و برای از میان بردن باورهای خرافاتی و ناپسند، از هیچ کوششی فروگذار نمی­کرد.
آن رهبر فرزانه اسلامی حتی به کارگزاران خویش تأکید می­نمود که در تبدیل و تغییر روشهای غلط و رسوم جاهلانه نهایت تلاش خود را به عمل آورند. هنگامی که معاذ بن جبل را به سوی یمن می­فرستاد به او فرمود: «ای معاذ! آثار جاهلیت و رسوم باطل را بمیران و سنتهای متعالی اسلامی را در میان مردم ترویج کن!».
آن گرامی، حتی در آخرین فرازهای پیام حج خود، به انقلاب ارزشها و حرکت به سوی زیبائیها و کمالات تأکید ورزید و فرمود: «ألا کُلُّ شَیءٍ مِنْ أمْرِ الْجاهِلیّةِ تَحْتَ قَدَمی موضوعٌ[4]؛ بدانید تمام باورها و رسمهای ایام جاهلیت را زیر پای خود نهاده و باطل اعلام می­کنم.»
امیر مؤمنان علی ـ علیه السلام ـ در توضیح فلسفه بعثت پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ بر این نکته تأکید کرده و آن را به عنوان انقلاب ارزشها مطرح می­کند و می­فرماید: «ألا وَإنّ بَلیَّتَکُمْ قَدْ عادَتْ کَهَیئَتِها یَوْمَ بَعَثَ اللهُ نَبیَّهُ ـ صلّی الله علیه و آله ـ وَالَّذی بَعَثَهُ بِالْحَقِّ لَتُبَلْبَلُنَّ بَلْبَلَةً وَلَتُغَرْبَلُنَّ غَرْبَلَةً وَلَتُساطُنَّ سَوْطَ الْقِدْرِ حَتّی یَعُودَ أسْفَلُکُمْ أعْلاکُمْ وَأعْلاکُمْ أسْفَلَکُمْ؛ آگاه باشید تیره روزیها و فتنه­های شما همانند عصر قبل از بعثت پیامبرـ صلّی الله علیه و آله ـ بار دیگر روی آورده است. سوگند به خدائی که پیامبرـ صلّی الله علیه و آله ـ را به حق مبعوث کرد، سخت آزمایش خواهید شد و چون دانه­هائی که در غربال ریزند یا غذائی که دردیگ گذارند، زیر و رو خواهید شد تا اینکه پائین شما به بالا، و بالای شما به پائین بیاید».[5] یعنی دقیقاً همانند عصر بعثت دگرگون و منقلب خواهید شد، و بار دیگر انقلاب ارزشها رخ خواهد نمود.
امام ـ علیه السلام ـ به جایگزین شدن افراد طبقه پائین به جای بالا نشینها و تبدیل شدن ارزشهای ظاهری مادی به ارزشهای انقلابی و معنوی اشاره کرده و می­فرماید، چون به جاهلیت قبل از بعثت پسرفت داشته­اید، دقیقاً باید همان حادثه رخ نماید و حق به محور خود برگردد.
2. تزکیه و پرورش روح
از مهم­ترین علل بعثت انبیاء، تهذیب نفوس و تربیت انسانهای مستعد است. پیامبران الهی کوشش می­کنند نیروهای درونی انسانها را از قوه به فعلیت رسانده و برای رسیدن به قلّه سعادت و کمال، آنان را همراهی و یاری نمایند. آنان برای ارتباط افراد با مبدأ هستی زمینه سازی کرده و مقدمات تعالی آنان را فراهم می­آورند.
قرآن کریم در سورة آل عمران با اشاره به این نکته می­فرماید: لَقَدْ مَنَّ اللهُ عَلیَ المُؤْمِنینَ إذْ بَعَثَ فیهِمْ رَسولاً مِنْ أنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَیُزَکّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُم الْکِتابَ وَالْحِکْمَةَ وَإنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ [6] «خداوند متعال بر مؤمنان منت نهاد هنگامی که در میان آنها پیامبری از جنس خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنها بخواند و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد، گرچه قبل از بعثت در گمراهی آشکاری بودند».
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ نیز با تلاوت آیات کلام وحی، روح و جسم آنان را صیقل داده و با زدودن زنگارهای جهل و خرافات و خودپرستی، برای پذیرش حق و گام نهادن در راه کمال یاری­شان می­نمود.
3. رساندن به مقام عبودیت
طبق آموزه­های قرآنی، هدف از آفرینش انسان چیزی جز پرستش خدای یگانه نیست و تمام نعمتهای الهی و اشیائی که در این عالم آفریده شده و در اختیار انسان قرار گرفته، همه برای طی مسیر عبودیت است. عبودیت کامل آن است که انسان جز به آفریدگار مطلق جهان و کمال مطلق نیندیشد و همة افکار و اعمال خود را به این امر معطوف دارد.
خداوند در قرآن می­فرماید: وَما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالانْسَ إلاّ لِیَعْبُدونَ [7]؛ «جن و انس را نیافریدم جز اینکه مرا عبادت کنند.»
یکی دیگر از علل بعثت انبیاء، دستگیری افراد بشر در راه رسیدن به مقام عبودیت است. رهبران الهی با تلاشها و آموزه­های خود انسانها را به کانال عبودیت هدایت کرده و از این رهگذر آنان را به قرب الهی می­رسانند. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ از آغازین لحظات بعثت شعار معروف خود را در این زمینه پیوسته تکرار می­کرد که: «قُولُوا لا إلهَ إلاّ اللهُ تُفْلِحُوا»[8] و به مخاطبان خود این پیام را می­رساند که رستگاری تنها و تنها در گرو بندگی خدای یگانه و نفی خدایان دیگر و بت پرستان است.
4. تحکیم وحدت انسانها
ریسمان محکم نبوت تنها وسیله­ای است که انسانها را در زیر لوای وحدت و برادری فراهم می­آورد؛ انسانهایی که از تفرقه و تشتت و نزاع و اختلافها به تنگ آمده و به دنبال راهکاری مورد اعتماد برای حل معضلات زندگی خود می­گردند.
آتش خانمان سوز اختلاف، نیروهای عظیم بشری و سرمایه­های فراوان آنان را به باد داده و زیباترین محیطهای زندگی را به جهنمی سوزان بدل می­کند. اگر انسانها به سخنان پیام­آوران وحی توجه کرده و زیر عَلَم توحید گرد آیند، مطمئناً از تفرقه و تشتت در امان بوده و در سایة کلمة توحید به توحید کلمه نیز دست خواهند یافت. در سورة بقره آمده است: کانَ النّاسُ أُمَةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللهُ النَّبیّینَ مُبَشّرینَ وَمُنْذِرینَ وَأنْزَلَ مَعَهُمْ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النّاسِ فیما اخْتَلَفوا فیهِ [9]؛ «مردم [در آغاز امت واحدی بودند [سپس بنابر عللی در میان آنان اختلاف پدید آمد]، پس خداوند نیز پیامبرانی را برانگیخت تا مردم را بشارت دهند وانذار کنند و به همراه آنان کتاب [آسمانی] فرستاد تا در میان مردم در مورد آنچه در آن اختلاف کرده بودند داوری کند.»
طبق این آیه یکی از اهداف مهم بعثت انبیاء، پایان بخشیدن به اختلافات مردم است که از روی جهل و غفلت و ناآگاهی و پیروی هوای نفس و برتری جویی صورت می­گیرد.
5. واسطة فیض الهی
برای آدمیان خاکی که هنوز گام در مرحله­ای بالاتر نگذاشته­اند، ارتباط با آفریدگار هستی که در منتها درجة اقتدار و کمال است امری سهل و آسان نیست. برای رسیدن به آن مقام بی­نهایت و اوج گرفتن در آسمان عرفان و معنویت، نیاز به واسطة فیض و وسائل نیرومندتری است. قرآن کریم نیز به این نکته اشاره کرده و فرمود: وَابْتَغُوا إلَیْهِ الْوَسیلَة [10]؛ «برای تقرب به درگاه الهی وسیله­ای بجویید.»
انجام دستورات رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می­تواند بهترین وسیله برای ارتباط با خداوند متعال باشد.
امام رضا ـ علیه السلام ـ در گفتاری حکیمانه می­فرماید: «از آنجایی که در آفرینش مردمان و نیروهای نهفته در درون آنان، آنچه که مصالحشان را کامل کند وجود نداشت، و آفریدگار جهان، برتر از آن بود که [به چشم ظاهر] دیده شود و ضعف و ناتوانی آنان در ادراک ظاهری او بود، چاره­ای جز این نبود که فرستاده­ای معصوم میان او و آدمیان واسطة فیض باشد و امر و نهی الهی را به ایشان برساند[11]؛ «لَمّا لَمْ یَکُنْ فی خَلْقِهِمْ وَقُواهُم ما یُکْمِلوا لِمَصالِحِهِمْ وَکانَ الصّانِعُ مُتَعالِیاً عَنْ أنْ یُری وَکانَ ضَعْفُهُمْ وَعَجْزُهُمْ عَنْ إدْراکِهِ ظاهِراً لَمْ یَکُنْ بُدٌّ مِنْ رَسولٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُمْ مَعْصومٍ یُؤَدّی إلَیْهِمْ أمْرَهُ وَنَهْیَهُ‌».
6. احیای پیمان فراموش شده
پیامبران الهی بر خود لازم می­دانند تا انسانها را به پیمان فطری که فراموش­شان شده است یادآور شوند، همان میثاق دیرین که در میان تمام موجودات فقط انسان آن را تقبل و تعهد کرده است، اما بر اثر مرور زمان و وسوسه­های شیطان آن را به بوتة فراموشی سپرده است.
امیر مؤمنان علی ـ علیه السلام ـ می­فرماید: «واصْطَفی سُبْحانَهُ مِنْ وَلَدِهِ أنْبیاءَ أخَذَ عَلَی الْوَحْیِ میثاقَهُمْ وَعَلی تَبْلیغِ الرِّسالَةِ أمانَتَهُمْ لَمّا بَدَّلَ أکْثَرُ خَلْقِهِ عَهْدَ اللهِ إلَیْهِمْ فَجَهَلوُا حَقَّهُ واتَّخَذُوا الاَنْدادَ مَعَهُ وَاجْتالَهُم الشَّیاطینُ عَنْ مَعْرِفَتِهِ وَاقْتَطَعَتْهُمْ عَنْ عِبادَتِهِ فَبَعَثَ فیهِمْ رُسُلَهُ وَواتَرَ إلَیْهِمْ أنْبیاءَهُ لِیَسْتَأدُوهُمْ میثاقَ فِطْرَتِهِ وَیُذَکِّرُوهُمْ مَنْسِیَّ نِعْمَتِهِ[12]؛ ‍[خداوند سبحان] از میان فرزندان آدم، پیامبرانی را برگزید و از آنان بر وحی پیمان گرفت و بر تبلیغ رسالت امانت آنان را، آنگاه که اکثر مردم عهد و پیمان الهی را تبدیل کرده و حق خدا را نشناختند و در مقابل خداوند خدایان دروغین و بتهای بی­ارزش را پرستیدند و شیاطین آنان را از معرفت خدا باز داشته و از عبادت او جدا کردند. [در آن حال] خداوند پی در پی پیامبرانی را مبعوث نمود تا آنان را بر پیمان فطرت خویش وادار کنند و نعمتهای فراموش شده او را به یادشان آرند.»
پیامبران الهی در کنار معارف و برنامه­های حیاتبخش خود پیوسته به آدمیان می­آموزند که در مورد اصول دین و باورهای مهم اعتقادی به فطرت و خرد خود رجوع کنند. قرآن کریم انبیاء الهی را به عنوان «مذکّر» معرفی می­کند.
آنان تلاش می­کنند انسانها را به پیمان الهی و وفای به آن سوق دهند تا به ندای عقل و فطرت خویش پاسخ مثبت داده باشند. قرآن کریم نیز در مورد پیمان فراموش شدة الهی به فرزندان آدم می­فرماید: ألَمْ أعْهَدْ إ ِلَیْکُمْ یا بنی آدَمْ أنْ لاتَعْبُدوا الشَّیْطانَ إنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبین «ای فرزندان آدم! مگر با شما عهد نکرده بودم که شیطان را نپرستید، همانا که او دشمن آشکار شماست.»
7. ترویج فضائل اخلاقی
ترویج فضائل اخلاقی و صفات متعالی انسانی، از دیگر علل وانگیزه­های بعثت انبیاء الهی است. اگر مروری اجمالی به آموزه­های وحیانی پیامبرـ صلّی الله علیه و آله ـ داشته باشیم متوجه خواهیم شد که گفتارها و رفتارهای آن گرامی مملو از سفارشهای اخلاقی و تربیتی است.
اساساً هر گونه خوبی، زیبایی و کمالی که زیبنده و شایستة انسانها است، در تعالیم انبیاء الهی به روشنی دیده می­شود. در حدیث معروفی از پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می­خوانیم که آن حضرت فرمود: «إنّما بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکارِمَ الاَخْلاقِ[13]؛ من برای تکمیل و توسعة زیباییهای اخلاقی مبعوث شده­ام.» رسول خدا خود دارای کامل­ترین صفات اخلاقی بود و عادات پسندیده و آداب برجستة انسانی در وجود آن گرامی موج می­زد.
8. ایجاد و توسعة عدالت اجتماعی
انسانها فطرتاً طالب عدالتند و سالم­ترین جوامع، آنهایی است که عدالت در تمام ابعاد خود در میان آن جوامع حاکم گردد.
قرآن کریم در آیات متعددی از عدالت خواهی پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ سخن گفته و آن را یکی از اهداف بعثت می­شمارد. در سورة اعراف از اهتمام ویژة آن گرامی به اجرای عدالت خبر داده و می فرماید: قُلْ أمَرَ رَبّی بِالْقِسْط [14] بگو: پروردگارم مرا به عدالت فرمان داده است».
عدالت طلبی در تمام زوایای زندگی پیامبرـ صلّی الله علیه وآله ـ جلوه گر بود و گسترة آن، گفتار، رفتار، روابط عمومی، معاملات، حتی محیط خانواده و دوستان و نزدیکانش را نیز شامل می­شد. امام صادق ـ علیه السلام ـ فرموده است: «کانَ رَسُولُ اللهِ یُقَسِّمُ لَحَظاتَهُ بَیْنَ أصْحابِهِ فَیَنْظُرُ إلی ذا وَیَنْظُرُ إلی ذا بِالسَّویَّة[15]؛ رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ نگاه خود را در میان یارانش به طور مساوی تقسیم می­کرد، گاهی به این و گاهی به آن دیگری به طور مساوی نگاه می­کرد.»
آن گرامی به مهم­ترین فلسفة بعثت انبیاء که ایجاد قسط و عدل است به طور کامل معنی و مفهوم می­بخشید که خداوند فرمود: لَقَدْ أرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَأنْزَلْنا مَعَهُمُ الکِتابَ وَالمیزانَ لیَقومَ النّاسُ بِالقِسْطِ [16] «ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب و میزان نازل کردیم، تامردم به عدالت قیام کنند.»
............... پی نوشت .............
[1] . انعام / 151.
[2]. انعام / 152.
[3]. تفسیر قرطبی، محمد بن احمد انصاری، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1405، ج19، ص233.
[4]. سیرة ابن هشام، ابو محمد عبد الملک بن هشام حمیری، دار القلم، بیروت، ج4، ص250.
[5]. نهج البلاغه، ترجمة محمد دشتی، نشر ائمه، قم، 1379، ش، خطبه16.
[6]. آل عمران/ 164.
[7]. ذاریات / 56.
[8]. بحار الانوار، علامه محمد باقر مجلسی، نشر الوفا، بیروت، 1404، ج18، ص202.
[9]. بقره / 213.
[10]. مائده / 35.
[11]. بحار الانوار، ج11، ص40.
[12]. نهج البلاغه، خطبه 1.
[13]. مستدرک الوسائل، محدث نوری، مؤسسه آل البیت، 1408، قم، ج11، ص187.
[14]. اعراف / 29.
[15]. بحار الانوار، ج16، ص260.
[16]. حدید / 25.

چرا اهل سنت حدیث غدیر را نقل نکرده است؟

---

در پاسخ این پرسش ناگزیریم اشاره اى گذرا به این مطلب بنماییم که اگر پژوهش گر با انصاف و آزاداندیش به سندها و متن هاى «حدیث غدیر» توجّه نماید، به قراین بسیارى دست مى یابد که انگیزه هاى عدم نقل و یا موانع نقل «حدیث غدیر» را به وضوح روشن مى سازد. ما براى نمونه با ارائه چند متن و با نقل هاى مختلف، به یکى از آن موانع اشاره مى کنیم  .

یکى از راویان چنین مى گوید: ابن ابى اوفى بینایى خود را از دست داده بود. او را در راه رو خانه اش دیدم و درباره حدیثى از او پرسیدم  .

گفت: به راستى که شما مردم کوفه حالاتى دارید که نمى توانیم برایتان احادیث را نقل نماییم  .

گفتم: خداوند کارهایت را به سامان برساند! واقعیت آن است که من از آن گروه نیستم و از طرف من مشکلى براى تو ایجاد نخواهد شد  .

وقتى خاطرش از جانب من آسوده شد، گفت: کدام حدیث را مى خواهى براى تو نقل کنم؟

راوى گوید: گفتم: حدیث على علیه السلام در غدیر خم را... .1

راوى دیگرى مى گوید: نزد زید بن ارقم رفتم و به او گفتم: دامادم از تو حدیثى در شأن على علیه السلام در روز غدیر خم براى من نقل کرده است. من دوست دارم آن حدیث را از خودت بشنوم  .

زید بن ارقم در پاسخ گفت: شما مردم عراق حالاتى دارید که مانع از نقل حدیث براى شما مى شود  .

به او گفتم: از طرفِ من مشکلى براى تو ایجاد نخواهد شد  .

وقتى از جانب من مطمئن شد، درخواست مرا پذیرفت و گفت: آرى، ما در جُحْفه بودیم... سپس واقعه را تا آخر نقل نمود  .

به او گفتم: آیا رسول خدا صلى اللّه علیه وآله فرمود  :

اللهمّ والِ مَنْ والاهُ وعادِ مَن عاداهُ؟

خدایا! دوست بدار هر که او را دوست بدارد و دشمن باش با کسى که با او دشمنى ورزد  .

زید بن ارقم گفت: من آن چه را که شنیدم به تو بازگو کردم.2

اکنون اگر این حدیث را که در مسند احمد از زید بن ارقم نقل شده است، با حدیثى که در بخش پیشین از زید بن ارقم آوردیم ـ که آن نیز در مسند احمد آمده بود ـ بسنجید، به خوبى درمى یابید که در این نقل، از بیان ذیل حدیث که همان جمله دعاى رسول خدا صلى اللّه علیه وآله در حقّ دوستان و نفرین آن بزرگوار بر دشمنان امیرالمؤمنین علیه السلام است خوددارى شده است، آن جا که فرمود  :

فمن کنت مولاه، فإنَّ علیّاً مولاه، اللهمّ عاد من عاداه ووال من والاه

هر که من مولا و سرپرست او هستم، پس على مولا و سرپرست اوست. خدایا! دشمن بدار هر که با على دشمنى ورزد; و دوست بدار آن که با او از در دوستى درآید  .

در حالى که همین جمله توسّط خود زید بن ارقم در کتاب مسند احمد ـ آن سان که گذشت ـ موجود است  .

جالب توجّه این که احمد بن حنبل این دو حدیث را با فاصله چند صفحه آورده است; ولى زید بن ارقم در یک حدیث کلام رسول خدا صلى اللّه علیه وآله را به طور کامل بیان نمى کند و از نقل دعاى پایانى حدیث خوددارى مى نماید و در حدیث دیگر، که براى شخص دیگرى بوده، حدیث را با دعاى پایانى آن نقل مى نماید  .

البتّه ما به زودى متن دیگرى را از معجم کبیر طبرانى، خواهیم آورد که زید بن ارقم این حدیث را به طور کامل و با دعاى پایانى آن براى شخص سومى بیان مى کند  .

پیش از نقل روایت زید بن ارقم از معجم کبیر طبرانى، به کیفیّت نقل زیر نیز توجّه نمایید  !

راوى مى گوید: به سعد بن ابى وَقّاص ـ که یکى از راویان حدیث غدیر و از بزرگان صحابه به شمار مى رود، و به پندار اهل تسنّن یکى از ده نفرى است که رسول خدا صلى اللّه علیه وآله مژده بهشت به آنان داده است! ـ گفتم: مى خواهم درباره مطلبى از تو سؤال نمایم; ولى از تو تقیّه مى کنم!3

سعد گفت: هر چه مى خواهى بپرس; زیرا من عموى تو هستم  .

راوى گوید: گفتم: جایگاه رسول خدا صلى اللّه علیه وآله در میان شما در روز غدیر چگونه بود؟  ... .

سعد بن ابى وَقّاص شروع به نقل حدیث نمود.4

به شرایط حاکم بر مردم آن زمان درباره حدیث غدیر توجّه کنید! به راستى با چه مشکلات و سختى هایى این حدیث را از اصحاب رسول خدا صلى اللّه علیه وآله که در آن واقعه حضور داشتند اخذ مى کردند. تا آن جا که راوى مى گوید: مى خواهم مطلبى از تو بپرسم; ولى از تو تقیّه مى کنم !

در نقل دیگرى که طبرانى در معجم کبیر نقل کرده است این گونه مى خوانیم. راوى مى گوید: عدّه اى در اطراف زید بن ارقم حلقه زده بودند. شخصى در بین آنان ایستاد و گفت: آیا زید در میان شماست؟

گفتند: آرى، این شخص زید بن ارقم است.

آن شخص گفت: اى زید! تو را به خدایى که معبودى جز او نیست سوگند مى دهم! آیا از رسول خدا شنیدى که درباره على فرمود:

مَنْ کُنْتُ مَولاهُ فَعَلیٌّ مولاهُ، اللهمّ والِ مَنْ والاهُ وعادِ مَنْ عادَاهُ؟

زید گفت: آرى.

او پس از دریافت این پاسخ از جماعت دور شد.

گویا موقعیّت این گونه بوده است که وقتى شخصى مى خواهد حقیقت قضیّه را دریابد، چاره اى ندارد جز این که پرسش خود را با سوگند همراه نماید تا این که زید بن ارقم به احترام سوگندى که او را داده است! واقعه را همان گونه که از پیامبر خدا صلى اللّه علیه وآله شنیده است بیان کند.

1 . مناقب علىّ بن ابى طالب علیه السلام، ابن مغازلى: 16.

2 . مسند احمد: 4 / 368.

3 . توجّه دارید که چگونه حتّى خودشان از یک دیگر تقیّه مى کردند.

4 . کفایة الطّالب فى مناقب على بن ابى طالب علیه السلام: 62.

آثار اعتقاد به مهدویت

---

پاسخ:
آثار فردی:
1. ایجاد و تقویت و استحکام اعتقاد به توحید و عدل الهی؛ ایجاد عدالت کامل و رفع هرگونه ظلم در جهان می‌تواند اعتقاد به توحید و اجرای عدالت را که از اسول اعتقادی دین اسلام و سایر ادیان الهی است، به اثبات برساند و باعث اعتقاد فردی می‌شود؛
2. ایجاد امید به زندگی و صبر در مقابل ناملایمات بخاطر فردای روشن؛
3. ایجاد حرکت مضاعف و شور و نشاط بیشتر در مسیر زندگی فردی؛
4. ارتباط معنوی دائم با احساس حضور امام معصومی که ناظر بر اعمال انسان است؛
5. رشد و تکامل تربیتی در اخلاق و رفتار و سایر شئون زندگی؛
6. تقویت بعد عبادی به وسیله ارتباط معنوی با امام زمان(ع) از طریق نماز امام زمان(ع) و دعای عهد و دعای فرج و امثال این ادعیه که باعث رشد عبودیت فرد خواهد شد.
آثار اجتماعی:
این بخش در سه فصل مورد تحقیق و بررسی قرار می‌گیرد:
فصل اول: آثار اجتماعی ـ دینی
فصل دوم: آثار اجتماعی ـ تربیتی
فصل سوم: آثار اجتماعی ـ سیاسی
الف. آثار اجتماعی ـ دینی (رفتار‌های دینی جمعی):
1. مراسم نیمه شعبان و ایجاد شور و نشاط دینی در بین افراد جامعه: اینگونه مراسم لزوم اجرای عدالت را به افراد یادآوری کرده و شوق امید و انتظار فرج را به صورت فرهنگ عمومی در می‌آورد.
2. برگزاری مجالس دعا: دعای ندبه، آل یاسین، جامعه کبیره و سایر دعاهای مربوط به امام زمان(ع).
3. توجه به مکان‌های منسوب به حضرت مهدی(ع): مسجد جمکران و مسجد امام حسن عسکری(ع) در قم و مسجد سهله در کوفه و شهر مکه و صحرای عرفات توجه به این مکان‌ها محبت و اعتقاد به خدا را تقویت کرده، انسان‌ها را به سوی عبادت و توجه ویژه به معنویات سوق می‌دهد.
4. صدقه دادن برای سلامتی امام زمان(ع): این رفتار فردی علاوه بر ایجاد روحیه امام دوستی، ولایت و توجه به محبوب و ثواب عبادی، باعث یک نوع رفتار اجتماعی و ایجاد روحیه نوع دوستی و کمک به دفع فقر در جامعه نیز خواهد شد.
ب. آثار اجتماعی ـ تربیتی:
1. روحیه انتظار: انتظار افراد جامعه، برای تحقق هدفی والا و واقعی یعنی برقراری عدالت واقعی در همه ابعاد، می‌تواند موتور حرکتی برای پیشرفت جامعه به سوی ایجاد مؤلفه‌های عدالت شود.
2. امید به آینده‌ای روشن: جامعه‌ای که معتقد به مهدویت است هیچگاه دچار سردرگمی سیاسی و انحطاط فرهنگی نخواهد شد. امید به هدفی مقدس و دست یافتنی، انسان را به سوی طرح و برنامه برای سعادت و پیشرفت و تلاش برای تحقق و اجرای آن برنامه حرکت می‌دهد.
ج. آثار اجتماعی ـ‌ سیاسی:
جامعه‌ای که معتقد به مهدویت است در رأس اهداف آن، رفع ظلم و ستم و مبارزه با ظالمان و ستمکاران در جامعه خواهد بود. انقلاب‌های بزرگ دینی ـ سیاسی در جوامع از آثار همین اعتقاد است همانند انقلاب اسلامی ایران که نقطه عطفی در تاریخ مبارزه با رژیم‌های عدالت ستیز و استعمارگر می‌باشد.
تذکر: برای اگاهی بیشتر به فصلنامه انتظار شماره5، مجله موعود شماره 6، کتاب آثار اعتقاد به امام زمان(ع) ـ هادی قندهاری، آفتاب ولایت ـ آیت الله مصباح یزدی مراجعه فرمایید.

مژده آمدنت

---

آن روز، مادرت با خوشحالی و هیجان، نزد پدرت ابوطالب آمد تا خبر فرزنددار شدن آمنه را به او بدهد. پدرت، خبر را که شنید رو به مادرت کرد و گفت: تو هم سی سال صبر کن. پسری به دنیا خواهی آورد که هم شأن و هم رتبه فرزند آمنه است مگر در مقام نبوت.1
راستی معروف بود که مادرت فاطمه، مهربان ترین زن ها نسبت به پسرعمویت بود و البته این مهربانی یک سویه نبود. روزی از پیامبر(ص) شنید که مردم در قیامت، برهنه محشور می شوند. مادرت گفت: وای از این رسوایی. حضرت به او فرمود: «من از خدا می خواهم که تو را با لباس محشورکند»
روزی دیگر شنید که پیامبر(ص) برای اصحابش از فشار قبر می گوید. مادرت با نگرانی گفت: وای از ناتوانی آن روز. حضرت به او فرمود: «من از خدا می خواهم که تو را در قبر آسوده بدارد...»2

شنیده ام پیش از آن که تو از مادر متولد شوی، همه قریش تو را می شناختند...
آن روز که نور پاک تو از صلب ابوطالب به فاطمه بنت اسد منتقل شد، زمین تکان شدیدی خورد و تا چند روز این لرزش ادامه داشت. قریش وحشت زده بت هایشان را برداشتند؛ آنها را بالای کوه ابوقبیس گذاشتند و قسمشان دادند که این زمین لرزه را متوقف کنند. اما زلزله شدیدتر شد و صخره های ابوقبیس شروع به ریزش کرد و بت ها به صورت بر زمین افتادند.
قریش وحشت زده و مضطرب مانده بود که باید چه کار کند. پدرت بی آنکه ترسی در چهره اش پیدا باشد پیش آنها آمد و گفت: ایهاالناس! امروز خداوند خلق مبارکی آفریده که اگر به ولایت او اقرار نکنید و به اطاعتش گردن ننهید و شهادت به امامتش ندهید، این زلزله هیچ وقت آرام نخواهد شد و هیچ خانه ای را در این دیار باقی نخواهد گذاشت. قریش گفتند: ای ابوطالب! هرچه تو بگویی اطاعت می کنیم . آن وقت پدرت با گریه دست به آسمان بلند کرد و گفت: «الهی و سیدی اسألک بالمحمدیه المحموده و بالعلویه العالیه و بالفاطمیه البیضاء الا تفضلت علی تهامه بالرأفه و الرحمه» به خدا قسم که همه عرب آن کلمات را نوشتند و در جاهلیت معروف بود که هر وقت گرفتاری شدیدی پیش می آمد، مردم آن کلمات را می خواندند و دعایشان مستجاب می شد بی آنکه حقیقت آن کلمات را بدانند.3

اصلاً قحطی وخشکسالی حجاز و فقر و تنگدستی ابوطالب همه و همه بهانه بود. انگار روزگار هم با دل تو و پسرعمویت همراه شده و زمین و زمان را به هم ریخته بود تا ابوطالب بیاید و بگوید ای بنی هاشم! هر کدام از شما تکفل یکی از فرزندان مرا به عهده بگیرد و در این میان تو سهم پسرعمویت شوی که از مدت ها قبل، تو را برای خودش نشان کرده بود و تو تا همیشه آن روزها را با افتخار به یاد بیاوری و تعریف کنی که خردسال بودم که رسول خدا(ص) مرا در آغوش می گرفت و به سینه می فشرد. مرا در بستر خود می خواباند طوری که بدن او را لمس می کردم و بوی خوش او را می شنیدم. اصلاً او خودش غذا را می جوید و در دهان من می گذاشت. هرجا می رفت مثل بچه ای که به دنبال مادرش برود، دنبال او به راه می افتادم. او هر روز یکی از فضائل خود را به من یاد می داد و.....4

و فکر نمی کنم این اصلاً تصادف باشد که تو هنگام نزول نخستین وحی، کنار غار حرا، تنها شاهد بعثت آخرین رسول حق باشی.
خودت تعریف کردی هنگامی که وحی نازل شد، صدای ناله شیطان را شنیدم. از حضرت پرسیدم این ناله چیست؟ رسول خدا(ص) فرمود: این ناله شیطان است و علت ناله اش این است که دیگر ناامید شد از این که در روی زمین از او اطاعت شود.
می بینی علی جان! هرچه را من می شنوم، تو هم می شنوی و هرچه را من می بینم، تو هم می بینی. فقط تو پیامبر نیستی... اگر من خاتم پیامبران نبودم، تو شایستگی مقام نبوت را داشتی؛ ولی تو، وصی و وارث من، سرور اوصیاء و پیشوای پرهیزگاران هستی...5

آن روز، رسول خدا(ص) رو به تو کرد و گفت: می خواهی به تو بشارتی بدهم؟ فرمودی: چه بشارتی یا رسول الله؟ حضرت فرمود: «من و تو از یک گل آفریده شده ایم و شیعیان ما از زیادی گل ما خلق شده اند. روز قیامت مردم را به نام مادرشان صدا می زنند به جز شیعیان تو را که به نام پدرت صدایشان خواهند کرد. چون شیعیان تو همه حلال زاده اند.»

رسول خدا(ص) به ما گفته بودند که تو هم مثل ایشان پدرمان هستی اما تو نه تنها پدر امت بودی که مثل مادری نگران که موقع ترک خانه، با نگرانی سفارش همه چیز و همه کس و همه جا را به فرزندانش می کند و باز هم مرور می کند تا سفارشی را از قلم نیانداخته باشد، مدام این حرف ها را با ما متذکر می شدی:
* می گفتی ما دوست داریم شما را شفاعت کنیم. ما اهل بیت را در قیامت از شفاعت خودتان درمانده نکنید.
* مواظب اعمالتان باشید. نکند روز قیامت پیش دشمنان ما رسوا باشید.
* زیاد استغفار کنید. استغفار روزی آور است.
* تا می توانید کار خیر ذخیره کنید. مطمئن باشید که فردا به دستتان می رسد.
* بیشتر کلامتان ذکر خدا باشد. گناه نکنید. بنده وقتی گناه کند روزی اش قطع می شود.
* انواع بلاها را با دعا دفع کنید
* هرماه، سه روزش را روزه بگیرید. ما اهل بیت، دو پنج شنبه که میانشان چهارشنبه است روزه می گیریم.
* اگر حاجت مهمی دارید، صبح پنج شنبه به دنبال آن بروید. چون رسول خدا(ص) از خدا خواسته که بامداد پنج شنبه را بر امتش مبارک گرداند.
* از خانه که بیرون می روید آیه الکرسی و اناانزلناه و فاتحه الکتاب را یادتان نرود. قضای حاجت دنیا و آخرت شما در این آیات است.
* لباس ضخیم بپوشید. لباس نازک دین آدم را نازک می کند
* ایستاده آب نخورید، دردی می گیرید که دیگر درمان نمی شود. مگر آن که خدا عافیتتان دهد.
* مریض هایتان را با صدقه درمان کنید و از مالتان با زکات محافظت نمایید.
* نکند با هم اختلاف کنید که سبب خروجتان از دین است.
* هروقت از برادرتان لغزشی دیدید بر سر او نریزید که ارشادش کنید، با نرمی به او بگویید
* چهارپایان را نزنید. آنها هم برای خودشان خدا را تسبیح می کنند.
* لباس نخی بپوشید که لباس رسول خدا(ص) بود.
* بر پیغمبر و آلش صلوات بفرستید تا خدا دعایتان را مستجاب کند.
* لباس هایتان را زود به زود بشویید که همّ و غم را از بین می برد.
* موهای سفیدتان را نکنید. موی سفید نور است. هر که در اسلام مویش را سفید کند، روز قیامت همان موی سفید نور او خواهد بود.
* بدون طهارت نخوابید.
* به سمت قبله آب دهان نیاندازید. و اگر سهواً انداختید از خدا آمرزش بخواهید.
* پیش برادر مؤمنتان که می خواهید بروید خودتان را بیارایید
* سحرخیزی باعث تندرستی است و رضای خدا و رحمت اوست و تمسک به اخلاق پیمبران است.
* سیب بخورید. معده تان را پاک می کند.
* رکاب انگشتر مردها چیزی به جز نقره نباشد.
* غذای داغ نخورید. صبر کنید تا سرد شود. آخر رسول خدا(ص) فرموده برکت در غذای سرد است و غذای داغ برکت ندارد
* امانت را به صاحبش برگردانید حتی اگر صاحبش قاتل پیغمبران باشد.
* بازار که می روید خیلی به یاد خدا باشید.
* مواظب باشید غده هایی را که به گوشت چسبیده نخورید
* کدو بخورید عقل را زیاد می کند
* گلابی دل را روشن می کند و به اذن خدا دردهای آن را آرام خواهد کرد
* پیغمبر دوست داشت قبل و بعد از غذا ترنج میل کند
* انار را با پیه اش بخورید. معده را شستشو می دهد و دل را زنده می کند و وسوسه شیطان را از بین می برد.
* کاسنی بخورید. هر بامداد یک قطره بهشتی در کاسنی است
* آب باران بنوشید. پاک کننده تن است و بیماری ها را دفع می کند
* بچه هایتان را از چرک و چربی بشویید. شیطان، چرک و چربی را بو می کند و بچه هایتان در خواب می ترسند. دو تا فرشته آنها هم از این آلودگی در آزارند.
* حج که می روید به کعبه زیاد نگاه کنید
* اگر می خواهید بدانید چه مقامی پیش خدا دارید، ببینید با گناهانتان در چه وضعی هستید
* با بدگویان ما ننشینید و ما را پیش دشمنانمان علنی مدح نکنید
* هر وقت در سفر بودید و راه را گم کردید یا از چیزی ترسیدید فریاد بزنید و بگویید یا صالح اغثنی
* به خدا قسم که شتاب بلاها به سمت مؤمن از سیلی که از کوه سرازیر می شود یا از دویدن استر تندتر است
* از خدا عافیت از سختی بلا را بخواهید و سختی بلا چیزی نیست جز از بین رفتن دین.
* چشم به راه فرج باشید. از رحمت خدا ناامید نشوید. محبوب ترین کارها نزد خدا انتظار فرج است.7
اما؛ ما و تو ای امام مهربان
آری تو پدر ما بودی و مهربان تر از مادر اما، ما چه فرزندهایی بودیم که می فرمودی:
- به خدا چقدر دوست دارم که حق تعالی مرا از میان شما ببرد و در ریاض رضوان جا دهد
- چرا بدبخت ترین این امت نمی آید تا محاسن مرا از خون سرم خضاب کند؟
- خدایا من از این ها به تنگ آمده ام و این ها از من
- من از این ها ملال یافته ام و این ها از من
- خدایا مرا از این ها بگیر و راحت کن و این ها را مبتلا به کسی کن که مرا به یاد بیاورند...8

به مسجد رفتی؛ نماز صبح را خواندی؛ مشغول تعقیبات شدی تا آفتاب درآمد. چقدر دلتنگ به نظر می رسیدی. رو کردی به چند نفری که در مسجد بودند، گفتی به خدا قبل از این ها کسانی را می شناختم که شب ها را تا صبح به عبادت حق تعالی می گذراندند؛ ساعت ها برای خدا روی پا می ایستادند و پیشانی شان را برای خدا بر خاک می گذاشتند؛ طوری عبادت می کردند که انگار صدای شعله های جهنم در گوششان است؛ وقتی پیش آنها از خدا یاد می کردی از ترس به خود می لرزیدند؛ با همه این اوصاف گمان می کردند که شب را به غفلت گذرانده اند.
بعد از آن روز هیچ کس لبخند تو را ندید تا روزی که.....9

می گفتی دنیا! بگرد و ببین علی چه کسی را دوست دارد و دوست های علی را از علی بگیر! راستی، منظورت فاطمه که نبود؟
چقدر آبادی ساختی. اصلاً مدینه را تو نخلستان کردی
اما تو نیامده بودی که فقط درخت بکاری...
شاید هیچ کس در جهان به اندازه تو چاه نکنده باشد.
اما این همه چاه عمیق
حتی برای یک آه عمیق تو
چقدر کوتاه بودند
امروز آه تو دامن عالم را گرفته است.

1. کافی/ج2/ باب امیرالمؤمنین(ع)/ حدیث1
2. همان/ حدیث 2
3. جلاءالعیون علامه مجلسی/ باب سوم/ فصل اول ص296
4. سیره پیشوایان/ مهدی پیشوایی/ ص27
5. همان/ ص28 و 29
6. جلاءالعیون/ باب سوم/ فصل اول/ ص293
7. تحف العقول/ ماروی عن امیرالمؤمنین(ع) / اربع مأته باب للدین والدنیا / ص95
8. جلاءالعیون/ باب سوم/ فصل دوم/ ص316
9. همان ص 318

چرا امامان با پای پیاده به حج می رفتند؟

---

در بسیاری از اخبار آمده که امامان ما، از جمله امام حسن و امام حسین (علیهم السّلام) ، با پای پیاده به حج می رفتند، در حالی که مرکب ایشان نیز با ایشان بوده. از آن جایی که این اولیاء، الگوی ما هستند، آیا برای ما و زمان ما نیز چنین عملی نیک است؟ در این صورت، با توجّه به این که پیاده رفتن خیلی بیشتر از سواره (یا با هواپیما) طول می کشد، آیا بهتر نیست که سریع تر رفت و در عوض آن وقتِ اضافی را در عبادت و اعمال دیگر (مثل کسب علم) صرف کرد؟ اگر اوّلی بهتر است، چرا اکثر بزرگان و علمای روز ما این کار را انجام نمی دهند، و اگر دومی بهتر است، چرا امامان که وقتشان پر ارزش ترین و عبادتشان کامل ترین بوده، چنین نمی کردند؟

پاسخ  :

حج بیت الله الحرام ، یکی از مهم ترین عبادات اسلامی ، و یکی از ارکان اسلام است .در روایات زیادی آمده است که اسلام بر پنج پایه بنا نهاده شده است ( نماز – روزه – زکات – حج – ولایت )[1] یعنی باید همان اندازه که به نماز اهمیت داده می شود به حج نیز اهمیت داده شود   .

همچنین روایات زیادی داریم که می فرماید: اگر کسی بدون هیچ گونه عذری حج خانه خدا را ترک کند ( حج واجب ) بی ایمان ( یهودی یا نصرانی ) از دنیا می رود.[2  ]

حج به این میزان اهمیت داشته است ولی این عمل با این اهمیت ، ممکن بود بعلت دوری راه و مشکلات زیاد و سختی شرایط آب و هوایی مکه ، از طرف مسلمانان ، اهمیت داده نشود و یا حداکثر هرکس وقتی حج واجب خود را که انجام داد ، دیگر در سالهای بعد ، برای انجام حج استحبابی اقدام ننماید   .

در این شرائط ائمه علیهم السلام که چراغ هدایت جامعه هستند ، وظیفه مهمی بر دوش دارند  .

اینکه ائمه (ع) پیاده به حج می رفتند حکمت های زیادی دارد که ما در اینجا به بعضی از آنها اشاره می کنیم   :

1- یک دلیل و حکمت برای انجام حج بصورت پیاده و گاهی با پای برهنه ، بیان اهمیت حج و حتی حج مکرر در سالهای بعد است .آیا اگر ائمه علیهم السلام تنها به تبلیغ زبانی درباره اهمیت حج می پرداختند و عملی در این راستا انجام نمی دادند جای این سؤال نبود که اگر حج ، ( با پای پیاده ) این همه ثواب داشته است چرا خود آنان اقدام نکردند ؟

پس مسافرتهای متعدد ائمه علیهم السلام در طول سالیان متمادی برای انجام مراسم حج و آنهم بصورت پیاده یک تبلیغ عملی مؤثر است که هنوز بعد از قرن ها اثر آن را می بینیم   .

مخصوصا که امام ( ع) با اینکه مرکب سواری مناسبی همراه داشتند ، سوار نمی شد و خودشان پیاده و مرکب هم بدون سوار همراه قافله حرکت می کرد نشانگر این است که اگر امام پیاده به حج می رود ، نه از این جهت است که امکانات ندارد و مجبور است که پیاده راه را طی کند ، بلکه بخاطر ثواب و پاداش و اهمیتی است که در این عمل وجود دارد   .

2- حکمت دوم این است که ائمه علیهم السلام مرد عمل بودند، به آنچه که از جانب خدا و پیغمبر به آنان رسیده بود اعتقاد و یقین داشتند و اگر چیزی را به مردم می فرمودند قبل از همه خود بدان عمل می کردند و بهتر از همه خود به جا می آوردند   .

3- از نظر اجر و پاداش روایات زیادی داریم که می فرماید: « افضل الاعمال احمزها »[3] یعنی بهترین اعمال آن کارهایی است که سخت تر است و با دشواری بیشتری انجام می شود .آن حجّی که انسان با پای پیاده و در هوای گرم و سوزان انجام می دهد و خود را به زحمت می اندازد و تنها عشق به معبود است که او را به این کار وا می دارد ، مسلما در پیشگاه معشوق و معبود ارزش و پاداش بیشتری دارد از آن حجی که انسان سوار هواپیما شود و در طول چند ساعت از دورترین نقاط کره زمین خود را به مکه برساند و در بهترین هتل ها و منزل ها با بهترین امکانات رفاهی مسکن گزیند و بهترین غذاها در اختیارش باشد .این کجا و آن کجا؟

4- همراهی با اقشار ضعیف جامعه: مسلما در بین مسلمانان افراد زیادی علاقمند به حج بوده و هستند که از امکانات کمی برخوردارند و ممکن است وقتی خود را با اغنیای جامعه مقایسه می کنند که با چه امکانات و وسائلی حج به جا می آورند ، احساس حقارت کنند و به این عمل اقدام نکنند این روش ائمه علیهم السلام که در مواردی بصورت پیاده به حج می آمدند ،و در مواردی بصورت خدمتگزار کاروان های حجاج ، به حج مشرف می شدند ، یک جواب عملی به این اقشار کم در آمد و علاقمند به حج است که مبادا به خاطر اینکه پول ندارید احساس حقارت کنید و از حج دست بردارید ! بلکه حج را هر چقدر با شرایط سخت تری انجام دهید ثواب بیشتری می برید   !

البتّه با توّجه به تمام این حکمت ها باید توّجه داشته باشیم ، انجام حج ائمه علیهم السلام به این صورت ، برای دیگران هم امری است مطلوب و سفارش هم شده است ولی این بدان معنی نیست که بر همه و در همه زمانها لازم است که اینگونه حج بجا بیاورند ، خیر هرکس به اندازه توان و طاقت خود می تواند از امکانات و وسائل رفاهی در انجام حج کمک بگیرد .مخصوصا اگر در مواردی پیاده حج به جا آوردن موجب خستگی زیاد و از بین رفتن حال دعا و مناجات ، یا موجب کسالت و مریضی شود در این صورت لازم است که بصورت سواره حرکت کند [4 ]

همینطور درباره کسانی که دارایی دارند ولی برای اینکه خرج شان کمتر شود پیاده می روند، در روایت آمده است که بهتر است بصورت سواره حج انجام دهند و صرفه جویی نکنند [5]

[1]کافی – ج 2/ص 18

[2]کافی ج 4/ ص 268 حدیث 15-16-17و...

[3]بحار الانوار

[4]وسائل ج 11/ ص 83

[5]وسائل ج 11/ ص 83

منبع: پایگاه حوزه